Συναινετικό διαζύγιο. Έφεση κατά απόφασης συναινετικού διαζυγίου. Ελαττώματα βούλησης. Στην έφεση πρέπει να γίνει αναφορά ότι η θέληση του διαδίκου, που εκφράστηκε στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο, για τη λύση του γάμου, ήταν ελαττωματική και να εκτίθενται αναλυτικά συγκεκριμένα περιστατικά (Εφετείο Αθηνών, αριθμός απόφασης 6380/2011).

Περίληψη: Συναινετικό διαζύγιο. Έφεση κατά απόφασης συναινετικού διαζυγίου. Ελαττώματα βούλησης. Έγγραφη συμφωνία για επιμέλεια τέκνων. Αν στην διαδρομή της διαδικασίας της συναινετικής λύσης του γάμου, εμφιλοχωρήσουν ελαττώματα από τα οποία πλήττεται η βούληση των μερών και συνεπώς δημιουργούνται ακυρότητες, μετά την έκδοση της οριστικής απόφασης, ενόψει του ότι η συμφωνία των συζύγων πρέπει να στηρίζεται σε δηλώσεις βούλησης απαλλαγμένες από ελαττώματα βούλησης, υπάρχει δυνατότητα προσβολής της για ελαττώματα της βούλησης από καθένα από τους συμβληθέντες συζύγους εωσότου καταστεί αμετάκλητη η απόφαση που απαγγέλλει τη λύση του γάμου. Στην έφεση πρέπει να γίνει αναφορά ότι η θέληση του διαδίκου, που εκφράστηκε στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο, για την λύση του γάμου, ήταν ελαττωματική και να εκτίθενται αναλυτικά συγκεκριμένα περιστατικά, θεμελιωτικά της ελαττωματικής βούλησης. Ως λόγους πάντως προσβολής της απόφασης δεν μπορούν να επικαλεστούν οι σύζυγοι τα ελαττώματα της συμφωνίας τους για την ρύθμιση της επιμέλειας των ανηλίκων τέκνων τους, για την οποία γίνεται δεκτό ότι αυτή ειδικά αποτελεί μεν ιδιόρρυθμη σύμβαση, δεν μπορεί όμως να προσβληθεί για ελαττώματα της βούλησης μετά την επικύρωσή της και την έκδοση της απόφασης του διαζυγίου με στόχο την ανατροπή της όλης διαδικασίας.

[...] Από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1441 παρ. 3, 1513 ΑΚ προκύπτει ότι για την έκδοση συναινετικού διαζυγίου αν υπάρχουν κατά την διάρκεια του γάμου ανήλικα τέκνα, πρέπει να προσκομίζεται στο Δικαστήριο, μαζί με την αίτηση, έγγραφη συμφωνία των συζύγων που να ρυθμίζει την επιμέλεια των τέκνων και την επικοινωνία με αυτά. Η συμφωνία επικυρώνεται από το δικαστήριο και ισχύει ώσπου να εκδοθεί απόφαση για το θέμα αυτό, σύμφωνα με το άρθρο 1513. Η συμφωνία αυτή είναι εντελώς διαφορετική από την σύμβαση για την λύση του γάμου και πρέπει να είναι μεταγενέστερη από την τελευταία, αφού η τελευταία αποτελεί προϋπόθεση της πρώτης, αποτελεί δε (η συμφωνία αυτή) ουσιαστική προϋπόθεση του συναινετικού διαζυγίου όχι όμως του παραδεκτού αυτού (βλ. Κουμάντος Οικ. Δ. σελ. 295, Κουνουγέρη Μανωλιδάκη Οικ. Δ. Β σελ. 476) και είναι ιδιόρρυθμη σύμβαση, που η ισχύς της εξαρτάται από την επικύρωσή της με την απόφαση που λύνει το γάμο (βλ. Σοφιαλίδη-Κορνηλάκη Οικ. Δ. σελ. 852), έως την έκδοση της οποίας δεν παράγει αποτελέσματα. Ο νόμος, όπως προκύπτει από τις διατάξεις της ΑΚ 1441, αρκείται στην προσκόμιση στο Δικαστήριο της έγγραφης αυτής ιδιόρρυθμης συμφωνίας των συζύγων για την επιμέλεια των ανηλίκων τέκνων τους και τον τρόπο επικοινωνίας τους με αυτά, χωρίς να εξαρτά τη συναινετική λύση του γάμου από την νομιμότητα και την εγκυρότητα των όρων της, οι οποίοι δεν αποτελούν λόγο ανατροπής της απόφασης που ανήγγειλε τη λύση του γάμου. Απλώς και μόνο κατά το στάδιο αυτό το Δικαστήριο την επικυρώνει, υπό την έννοια ότι βεβαιώνει την ύπαρξή της, χωρίς να είναι ανάγκη να αναφέρει στην απαγγέλουσα το διαζύγιο απόφασή του και το περιεχόμενο της έγγραφης αυτής συμφωνίας. Γι’ αυτό για την συναινετική λύση του γάμου αρκεί η ύπαρξη συμφωνίας των διαδίκων συζύγων για την επιμέλεια των τέκνων και την επικοινωνία με αυτά και δεν είναι απαραίτητη και η επικύρωσή της, η οποία (επικύρωση) και αν δεν γίνει δεν ανατρέπει τη λύση του γάμου (βλ. σχετ. Α.Π. 889/88 Δ/νη 30.1327). Τα ελαττώματα της συμφωνίας αυτής, συνεπώς, δεν επιδρούν στην λύση του γάμου, γι’ αυτό και δεν είναι δυνατή η άσκηση ενδίκων μέσων, αφού η επικυρούμενη συμφωνία έχει προσωρινό χαρακτήρα και είναι δεσμευτική έως την οριστική ρύθμιση των ζητημάτων της επιμέλειας με την διάταξη του άρθρου 1513 ΑΚ, με συνέπεια και τον αποκλεισμό του δεδικασμένου απ’ αυτήν (βλ. σχετ. ΕΑ 255/93 Δ/νη 35.439, ΕΑ 3628/91 ΝοΒ 39.932, ΕΑ 7974/90 ΝοΒ 39.412, Βασ. Βαθρακοκοίλη υπ’ αρθρ. 1441 ΑΚ σελ. 502 παρ. 12 επομ.) Περαιτέρω για την συμφωνημένη λύση του γάμου κατ’ άρθρο 1441 ΑΚ ο νόμος ορίζει, όπως και στην τέλεση του γάμου, ορισμένες προϋποθέσεις και διατυπώσεις, που αποτελούν εξασφαλιστικούς όρους της προστασίας των συζύγων και, αν υπάρχουν, των τέκνων. Η θέληση των συζύγων, η οποία αποτελεί ουσιώδη προϋπόθέση, πρέπει να είναι προϊόν ελεύθερης, αβίαστης, σοβαρής και ώριμης απόφασης, χωρίς να απαιτείται στην αίτηση αναφορά περιστατικών, προσδιοριστικών αυτής της θέλησης, γιατί αυτό θα αποτελούσε επίκληση λόγων διαζυγίου, την οποία δεν απαιτεί η διάταξη. Αν η θέληση των συζύγων είναι απαλλαγμένη από ελαττώματα (πλάνη, απειλή, απάτη) δεν γίνεται έρευνα.

Έτσι αν στην διαδρομή της διαδικασίας επέλευσης του εννόμου αποτελέσματος, δηλαδή της λύσης του γάμου, εμφιλοχωρήσουν ελαττώματα από τα οποία πλήττεται η βούληση των μερών και συνεπώς δημιουργούνται ακυρότητες, μετά την έκδοση της οριστικής απόφασης, ενόψει του ότι η συμφωνία των συζύγων πρέπει να στηρίζεται σε δηλώσεις βούλησης απαλλαγμένες από ελαττώματα βούλησης (βλ. σχετ. ΑΠ 123/98 Δ/νη 39.825 ΑΠ 392/96 ΕΕΝ 1997/605), υπάρχει δυνατότητα προσβολής της για ελαττώματα της βούλησης από καθένα από τους συμβληθέντες συζύγους εωσότου καταστεί αμετάκλητη η απόφαση που απαγγέλλει τη λύση του γάμου (βλ. ο.π. ΑΠ 123/98), αφού μετά το αμετάκλητο αυτής παράγεται δεδικασμένο, που καλύπτει όλα τα ελαττώματα αυτά, και μόνο εφόσον τα ελαττώματα αυτά θεμελιώνουν λόγους των ενδίκων μέσων κατά της απόφασης διαζυγίου, υπό την έννοια ότι, ενόψει του ότι απολήγουν στην ακύρωση της συναίνεσης του προσβάλλοντος την απόφαση, συνεπιφέρουν την ανυπαρξία του ειδικού λόγου διαζυγίου (κοινής συναίνεσης), πάντοτε δε υπό τις προϋποθέσεις που διαγράφουν για την προσβολή των ελαττωμάτων οι διατάξεις του Αστικού Κώδικα. Στην έφεση πρέπει να γίνει αναφορά ότι η θέληση του διαδίκου, που εκφράστηκε στο Πρωτοβάθμιο Δικαστήριο, για την λύση του γάμου, ήταν ελαττωματική και να εκτίθενται αναλυτικά συγκεκριμένα περιστατικά, θεμελιωτικά της ελαττωματικής βούλησης. Ως λόγους πάντως προσβολής της απόφασης δεν μπορούν να επικαλεστούν οι σύζυγοι τα ελαττώματα της συμφωνίας τους για την ρύθμιση της επιμέλειας των ανηλίκων τέκνων τους, για την οποία γίνεται δεκτό ότι αυτή ειδικά αποτελεί μεν ιδιόρρυθμη σύμβαση, δεν μπορεί όμως να προσβληθεί για ελαττώματα της βούλησης μετά την επικύρωσή της και την έκδοση της απόφασης του διαζυγίου με στόχο την ανατροπή της όλης διαδικασίας, σύμφωνα και με όσα προεκτέθηκαν. Αλλωστε η δυνατότητα της ακύρωσης εξ αιτίας κάποιου ελαττώματος της βούλησης της συμφωνίας για τα τέκνα θα ήταν περιττή, αφού η απόφαση του Δικαστηρίου ως προς το θέμα της επιμέλειας των τέκνων μπορεί να μεταβληθεί πάντα κατά την ΑΚ 1513, με κριτήριο το συμφέρον του τέκνου. Τέλος τα ελαττώματα της βούλησης των συζύγων που επιδρούν στο συναινετικό διαζύγιο είναι, όπως προαναφέρθηκε η πλάνη, η απάτη, η απειλή, η ανικανότητα προς δικαιοπραξία (τέλεση γάμου) κ.α. Η πλάνη για να έχει επιρροή πρέπει να είναι ουσιώδης, υπό την έννοια της ΑΚ 141. Δεν είναι όμως ουσιώδης η πλάνη όταν αναφέρεται αποκλειστικά στα παραγωγικά αίτια της βούλησης (ΑΚ 143), δηλαδή όταν αυτή ανάγεται στις αιτίες (σταθμίσεις, προσδοκίες, βλέψεις), που έκαναν εκείνον που δήλωσε την βούλησή του σ’ αυτήν. Όταν όμως η πλάνη ως προς τα παραγωγικά αίτια είναι προϊόν απάτης, χωρεί ακύρωση, αφού όταν υπάρχει απάτη, η δικαιοπραξία είναι ακυρώσιμη, έστω και αν η πλάνη που προκαλείται αναφέρεται αποκλειστικά στα παραγωγικά αίτια (βλ. σχετ. ΕφΑΘ 4945/87 Δ/νη 29.951), αρκεί η απατηλή συμπεριφορά του άλλου να υπάρχει κατά το χρόνο δήλωσής του βουλήσεως και να ήταν η αιτία της εκφρασθείσας βουλήσεως του πλανουμένου, δηλαδή να υπάρχει αιτιώδης σχέση μεταξύ τους (βλ. ΕφΑΘ 5548/2008 αδημ.). Η υπό την επίκληση ελαττωμάτων της βούλησης, κάλυψη άλλων λόγων (π.χ. μεταμέλεια συζύγου) δεν αποκλείει την χρήση των μέσων που προβλέπονται από τον νόμο (βλ. σχετ. Βασ. Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ υπ’ αρθρ. 1441 ΑΚ παρ. 20-23 σελ. 508 επομ.).

Στην προκειμένη περίπτωση, με την υπό κρίση από 11/8/2010 (αριθμ. εκθ. καταθ. 6977/2010) έφεση, η οποία στρέφεται κατά της υπ’ αριθμ. 815/2010 οριστικής απόφασης του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών, που δίκασε κατά την εκουσία δικαιοδοσία - συναινετικά διαζύγια - την κοινή από 29/4/09 αίτηση των διαδίκων περί συναινετικής λύσεως του γάμου τους, ο οποίος τελέστηκε στις 27-12-2002 στον Άγιο Νικόλαο Γλυφάδας και την έκανε δεκτή, έλυσε δε οριστικά αυτόν, η εκκαλούσα ισχυρίζεται ότι συναίνεσε στην διαδικασία εκδόσεως συναινετικού διαζυγίου με τον εφεσίβλητο, διότι αυτός υποστήριζε ότι με την διαδικασία αυτή επιλύονται δια παντός τα θέματα επιμέλειας και επικοινωνίας τους με τον εφεσίβλητο. Εμπιστευόμενη δε τις απατηλές διαβεβαιώσεις του περί πλήρους και μόνιμης ισχύος της από 2-4-09 έγγραφης συμφωνίας τους για την επιμέλεια και την επικοινωνία των τέκνων τους και επιθυμώντας να μη βρεθούν τα τέκνα τους ανάμεσα σε δίκες και αντιδικίες μεταξύ των γονέων τους, για το συμφέρον τους δηλαδή, συμφώνησε να προβούν σε συναινετική λύση του γάμου, υπό την άνω βασική προϋπόθεση. Ότι ο εφεσίβλητος μετά την έκδοση της προσβαλλόμενης απόφασης και συγκεκριμένα στις 24-3-2010 της κοινοποίησε την από 1/3/2010 αγωγή του ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών, με την οποία ζητεί την μεταβολή της επικοινωνίας του με τα τέκνα τους. Ότι έτσι αυτή, παρασυρόμενη από τις αναφερθείσες απατηλές παραστάσεις του εφεσιβλήτου, συμφώνησε από πλάνη στη διαδικασία συναινετικού διαζυγίου, χωρίς να υπάρχει ουσιαστικά καμμιά μεταξύ τους συμφωνία, ούτε για το θέμα υπαιτιότητας στη λύση του γάμου τους. Μετά απ’ αυτά ζητεί ν’ ακυρωθεί και να εξαφανιστεί η εκκαλουμένη απόφαση και ν’ απορριφθεί η από 29-4-09 και με αριθ. εκθ. καταθ. 1630/2009 κοινή αίτηση των διαδίκων. Με τέτοιο περιεχόμενο και αιτήματα η έφεση που είναι παραδεκτή (αρθ. 527) έχει δε ασκηθεί νομότυπα και εμπρόθεσμα, προ πάσης επιδόσεως της εκκαλουμένης (βλ. σχετ. ΕφΑΘ 9094/89 Ελλ Δικ/νη 1992.171, 5323/91 Ελλ Δικ/νη 1992.880) πρέπει ν’ απορριφθεί ουσία, αφού ο αναφερόμενος σ’ αυτήν μόνος λόγος, με βάση τον οποίο η εκκαλούσα ζητεί την ακύρωση της προσβαλλομένης άνω απόφασης του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών, που έλυσε συναινετικά τον μεταξύ των διαδίκων γάμο, κάνοντας δεκτή την κοινή αίτησή τους δεν είναι νόμιμος. Ειδικότερα η εκκαλούσα δεν ισχυρίζεται ότι ελλείπει κάποια των προϋποθέσεων που επιβάλλεται από το άρθρο 1441 ΑΚ για την λύση του γάμου τους συναινετικά, ο επικαλούμενος δε λόγος, ότι δηλαδή εξαπατηθείσα από τον εφεσίβλητο ως προς το γεγονός της οριστικής ρύθμισης της επικοινωνίας του με τα τέκνα τους, που ήταν η μόνο προϋπόθεση που επιδίωκε η ίδια, προς το συμφέρον τους, επλανήθη και συμφώνησε στην συναινετική λύση του γάμου τους δεν είναι νόμιμος όπως προαναφέρθηκε και σύμφωνα με όσα εκτέθηκαν στην μείζονα σκέψη, αφού για την προσβολή της σχετικής απόφασης δεν μπορούν οι σύζυγοι να επικαλεστούν ελαττώματα της συμφωνίας τους για την ρύθμιση της επιμέλειας και επικοινωνίας με τα ανήλικα τέκνα τους, δεδομένου ότι η συναινετική λύση του γάμου δεν εξαρτάται από την νομιμότητα και εγκυρότητα των όρων της σχετικής συμφωνίας. Τα περιστατικά δε αυτά αναγόμενα στα παραγωγικά αίτια της βούλησης στερούνται έννομης προστασίας ως λόγος πλάνης (άρθρο 143 ΑΚ). Άλλωστε η δυνατότητα της ακύρωσης εξ αιτίας κάποιου ελαττώματος της βούλησης της συμφωνίας για τα τέκνα θα ήταν περιττή, αφού η απόφαση ως προς αυτά τα θέματα μπορεί να μεταβληθεί πάντοτε, κατ’ άρθρο 1513 ΑΚ, με κριτήριο το συμφέρον των τέκνων σε κάθε δεδομένη στιγμή. Αφού λοιπόν η άνω συμφωνία δεν είναι δυνατόν ν’ ακυρωθεί για τους προαναφερθέντες λόγους, μπορεί δε να μεταβληθεί οποτεδήποτε, με νεώτερη δικαστική απόφαση περί επιμέλειας και επικοινωνίας, δεν μπορεί ν’ αποτελέσει βάσιμο λόγο έφεσης με σκοπό την εξαφάνιση της απόφασης που λύνει συναινετικά τον γάμο των διαδίκων. Κατόπιν αυτών η έφεση πρέπει ν’ απορριφθεί ουσία και να συμψηφιστεί η μεταξύ των διαδίκων δικαστική δαπάνη για τον παρόντα βαθμό δικαιοδοσίας λόγω της σχέσης μεταξύ των διαδίκων ως συζύγων και του δυσχερούς νομικού προς επίλυση ζητήματος (άρθρ. 183, 179 ΚΠολΔ).

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ: Δικάζει αντιμωλία των διαδίκων. Δέχεται τυπικά την έφεση. Απορρίπτει αυτήν κατ’ ουσία. Συμψηφίζει ολικά την μεταξύ των διαδίκων δικαστική δαπάνη για τον παρόντα βαθμό δικαιοδοσίας.

Δημήτριος Χ. Καραγιάννης και Συνεργάτες, Δικηγορικό Γραφείο, Θεσσαλονίκη - Αθήνα